Điện Biên TV -  Khăn Piêu không chỉ được người phụ nữ Thái dùng trong sinh hoạt hàng ngày để che nắng, che mưa mà còn là vật không thể thiếu trong các nghi thức đặt mâm lễ như: Lễ tạ ơn, Lễ cúng ma, Lễ xên phăn bẻ, Lễ xên bản, xên mường… Khăn Piêu không những có giá trị thiết thực mà còn gắn liền với văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc Thái. Vì vậy, cần bảo tồn và phát huy những giá trị của khăn Piêu để lưu truyền đến muôn đời sau.

Phụ nữ Thái đen trong trang phục truyền thống kết hợp với khăn Piêu hoa bầu

Mỗi dân tộc đều có vốn truyền thống văn hóa lâu đời, mang đậm bản sắc riêng của dân tộc mình. Nhắc đến văn hóa của dân tộc Thái ta không thể không nhắc đến “chiếc khăn Piêu thêu chỉ hồng” độc đáo và đặc sắc của người phụ nữ Thái. Người phụ nữ Thái đã tự sáng tạo hoa văn để làm ra những chiếc khăn Piêu đẹp và lạ mắt. Khăn Piêu của dân tộc Thái không trang trí ở toàn bộ mà chỉ tập trung trang trí ở hai đầu khăn. Khi thêu những hoa văn đa dạng lên hai đầu khăn, người phụ nữ nhìn theo mẫu song không dập khuôn một cách máy móc. Trong quá trình thêu, họ có thể sáng tạo theo ý muốn chủ quan. Điều đặc biệt là phụ nữ Thái không thêu piêu ở mặt phải như lối thêu thông thường mà lại thêu từ mặt trái, các hoa văn và màu sắc phức tạp sẽ hiện lên ở phía mặt phải, đó là lối thêu truyền thống với trí tưởng tượng của kỹ thuật và mỹ thuật dân gian tài tình. Piêu được tạo theo lối luồn chỉ hay đan chỉ màu vào vải, nhưng cái khó là phải tính toán theo một nguyên tắc nhất định để luồn chỉ vào mặt trái và hoa văn lại hiện lên chính xác ở mặt phải. Hoa văn piêu không đơn giản, điểm xuyết mà là một hệ thống bố cục nội dung phức tạp, đòi hỏi người phụ nữ phải nắm chắc nguyên tắc kỹ thuật, phải có tư duy sáng tạo những nét hoa văn với hai mặt phải, trái của nó.

Phụ nữ Thái không thêu piêu ở mặt phải như lối thêu thông thường mà lại thêu từ mặt trái

Piêu có nhiều loại khác nhau, mỗi loại được thêu với các đường chỉ màu sắc sặc sỡ tạo nên nhiều hoa văn khác nhau như: Hoa văn “bó mạy”, “ngá xáy”, “kha pia”… Ngoài ra, còn có các loại hoa, lá và hình tượng các loài vật… được thêu kiểu cách điệu xen lẫn các hoa văn chính. Trong các loại khăn Piêu thì khăn Piêu “bó tảu” - nghĩa là khăn Piêu hoa bầu của phụ nữ Thái đen là phổ biến và được yêu thích hơn cả. Khăn Piêu “bó tảu” có 6 hoặc 8 pụa cút với hình hoa bầu cách điệu được làm từ một sải vải đen. Trên sải vải đó, người phụ nữ Thái sẽ thể hiện sự khéo léo và tài hoa của mình qua các hoa văn, họa tiết bằng các sợi chỉ màu xanh, đỏ, tím, vàng, trắng… Để thêu được một chiếc khăn Piêu phải trải qua nhiều công đoạn từ việc chọn vải, khổ vải đến chỉ để thêu khăn.

Khăn Piêu “bó tảu” được thêu bắt đầu từ 2 ô vuông ở giữa 2 đầu khăn, sau đó thêu các đường “đẳng kiểu” bằng chỉ màu đỏ và xanh tạo thành hình chữ nhật bao phía ngoài 2 ô vuông. Rồi tiếp tục thêu đường “hòn cáy” tức mào gà và đường “khuấy tìn tắng” tức là đường chéo chân ghế ở xung quanh. Phía trong 2 ô vuông được thêu hai bông hoa bầu cách điệu. Xen giữa hai bông hoa bầu là các lá bầu được bàn tay tài hoa của người thêu sắp xếp, bố trí hợp lý giữa các màu sắc và hoa văn, tạo thành một “vườn” hoa bầu thu nhỏ hình chữ nhật. Xung quanh “vườn” hoa này có các đường thêu thẳng được gọi là “đẳng kiểu”. Phía bên ngoài “đẳng kiểu” thêu đường chỉ trắng như hình nửa quả núi gọi là “mák hính” để bảo vệ “vườn bầu” bốn mùa nở hoa. Hai góc khăn Piêu thêu hình quả trám, vòng quanh quả trám thêu các đường “đẳng”. Ở giữa các nhóm “đẳng” có một đường ngăn cách thêu theo hình chân rết hay xương cá. Đường ngoài của khăn Piêu được may bằng vải đỏ gọi là “cóp piêu”, quanh “cóp piêu” được thêu một đường chỉ màu da cam gọi là “táy tin pén”. Đường diềm của piêu được “rua” bằng một đường chỉ màu vàng gọi là “rua đường quả núi”. Trước đây, người phụ nữ Thái còn thêu thêm những hoa văn đơn giản hơn gồm đường thẳng và các hình tượng hình như “tà điều” hay “khau cút”… để trừ ma tà.

Khăn Piêu hoa bầu

Tên các loại piêu cũng được gọi tùy theo số lượng các hoa cút trên khăn. Các đường “đẳng” đính ba hoa cút gọi là “piêu cút xàm”, nếu bốn hoa cút gọi là “piêu cút xí”… Ở mỗi đầu “đẳng” được đính một hoa cút (còn gọi là cút piêu). Đối với các cút piêu đòi hỏi phải tỉ mỉ, cầu kỳ, chỉ có những người thành thạo mới biết làm. Các cút sau khi làm xong được ghép lại rất khéo vào đầu piêu. Các loại chỉ màu được sử dụng như vậy vừa mang chức năng kỹ thuật, vừa mang giá trị thẩm mỹ. Nhìn vào chiếc cút được dính vào đầu piêu, ta rất khó nhận ra được mạch chỉ khâu ghép các đường trang trí với nhau. Người phụ nữ Thái đã khéo léo cách điệu thêu ngọn cây “phắc cút” - rau dớn thành bông hoa cút đính trên khăn piêu cổ truyền cổ truyền của dân tộc mình.

Đối với các cô gái Thái thì ngay từ lúc nhỏ đã được mẹ hướng dẫn cho từng đường kim, mũi chỉ và cách pha màu sao cho hài hòa để thêu được chiếc khăn Piêu như ý. Rồi khi lớn lên họ thực sự trở thành những thiếu nữ tài hoa với đôi bàn tay khéo léo, cùng tư duy sáng tạo, họ đã làm ra những chiếc khăn Piêu với đường nét hoa văn độc đáo, thể hiện được những suy nghĩ, tâm tư, tình cảm của họ trong đó. Người Thái có câu: “khuẩm mứ pền lái – hài mứ pền bók” nghĩa là “Úp bàn tay thành nụ - Ngửa bàn tay thành bông”.

Ngay từ lúc nhỏ, các cô gái Thái đã được mẹ hướng dẫn thêu khăn Piêu

Khăn Piêu không chỉ là một bộ phận trong trang phục của phụ nữ Thái, bởi nó không những mang giá trị thẩm mỹ mà còn mang tính xã hội, cùng với váy, áo cóm, thắt lưng… piêu góp phần tạo nên một nét đẹp, một sắc thái riêng, hấp dẫn về trang phục truyền thống của dân tộc Thái. Khi đội khăn, một đầu khăn buông xuống sau lưng, một đầu khăn hất lên trên đỉnh đầu, hai chùm cút pụa buông xuống hai bên má, tô thêm vẻ đẹp trên khuôn mặt xinh xắn của cô gái Thái. Các nét hoa văn được thể hiện trên chiếc khăn Piêu không những thấy được sự khéo léo, tài hoa của các cô gái Thái mà còn chứa đựng tính giáo dục sâu sắc được truyền dạy, hướng dẫn trực tiếp từ người mẹ và sự tiếp thu lời hay, ý đẹp cùng tư duy sáng tạo của người con.

Theo quan niệm của người Thái thì qua chiếc khăn Piêu có thể đánh giá được người thiếu nữ đó đã trưởng thành hay chưa, có đảm đang, chăm chỉ hay không… và đó cũng chính là một trong những tiêu chuẩn để chọn nàng dâu. Bởi theo phong tục truyền thống của dân tộc Thái thì khăn Piêu dùng để làm quà tặng gia đình nhà chồng khi cô gái chuẩn bị về làm dâu. Khăn Piêu còn được dùng làm vật kỷ niệm kết nối tình duyên giữa các đôi trai gái, để gửi gắm tình cảm của mình vào chiếc khăn Piêu. Ngoài ra, khăn Piêu còn được sử dụng trong các ngày hội, hát giao duyên như “hạn khuống” và trong những điệu múa “xòe khăn” cùng những lời ca “Inh lả ơi, sao noọng ơi!” làm xao xuyến lòng người./.

Lường Hương – Duy Hưng